Tutorial: Maak kennis met QGIS
| Site: | OpenCourseWare for GIS |
| Course: | QGIS Introductie Workshop |
| Book: | Tutorial: Maak kennis met QGIS |
| Printed by: | Guest user |
| Date: | Saturday, 4 May 2024, 9:24 PM |
1. Introductie
2. Vind je locatie
Laten we beginnen met een achtergrondkaart te laden in QGIS.
1. Start QGIS Desktop.
2. Ga naar het Browser paneel. Vouw de sectie XYZ Tiles uit en sleep de OpenStreetMap-laag naar het kaartvenster.
3. In de Locator bar linksonder in het QGIS scherm, typ > en een spatie. Typ vervolgens een adres, bijvoorbeeld Parallelweg 27 's-Hertogenbosch.
We kunnen een Favoriete plaats maken, zodat we deze locatie straks makkelijker kunnen terugvinden.
6. Klik in de Toolbar op het Nieuwe Favoriete plaats... icoontje 
.
7. Typ in het dialoogvenster een Naam voor de favoriete plaats en een Groep om de favoriete plaatsen te organiseren:
We gebruiken hier het Bereik kaartvenster, zodat de coördinaten van het kaartvenster opgeslagen worden.
Je kan ervoor kiezen om de favoriete plaats op te slaan in je project. Het is dan alleen beschikbaar in het huidige project. Je kan het ook opslaan in je gebruikersprofiel, zodat de favoriete plaats ook beschikbaar is in andere projecten.
8. Kies voor het opslaan in je project en klik Opslaan.
Eens kijken of dit is gelukt.
9. Zoom in of uit. Je kan ook schuiven naar een ander gebied.
10. Vouw in het Browserpaneel de map Favoriete plaatsen en de groep uit en dubbelklik op de opgeslagen locatie.
Als het goed is ben je weer terug op de opgeslagen locatie.
In het volgende hoofdstuk gaan we een plug-in installeren die ons toegang geeft tot open data voor Nederland. We gaan die data bekijken voor onze opgeslagen favoriete plaats.
Het is daarom een goed moment op het QGIS project op te slaan.
11. Ga in het menu naar Project | Opslaan als....
12. Sla het project op in een mapje op je harde schijf, waar je ook de cursusdata hebt opgeslagen.
Het is verstandig om geregeld je project op te slaan.
3. Installeer de PDOK Services plugin
1. Installeer de PDOK services plug-in. Ga in het menu naar Plug-ins | Plug-ins beheren en installeren....
2. Zoek naar de PDOK services plugin en klik Plug-in installeren.
3. Klik Sluiten na de installatie.
In de volgende hoofdstukken gaan we hoge resolutie luchtfoto's en hoogtemodellen van Nederland bekijken, die beschikbaar zijn via de PDOK Services plugin.
4. Bekijk hoge resolutie luchtfoto's
Om ons beter te oriënteren kunnen we luchtfoto's aan ons project toevoegen. We voegen eerst een RGB-luchtfotolaag (rood, groen, blauw) toe die ons visuele informatie geeft. Vervolgens voegen we een luchtfotolaag met valse kleuren toe, die nabij-infraroodreflectie in rood weergeeft, wat handig is voor het detecteren van natuurlijke vegetatiebedekking en gewassen.
1. Ga naar de toolbar en klik op het 
icoontje om de PDOK Services Plugin te openen.
2. Zoek naar Luchtfoto Actueel Ortho 8cm RGB en klik op de Laagnaam.
Het onderste deel van het dialoogvenster toont nu de metadata (beschrijving van de data) voor deze laag. De luchtfoto's worden elk jaar verkregen. Dit is de meest recente. Onder de metadata kan je het coördinatenreferentiesysteem (CRS) kiezen. De standaard is de Nederlandse Amersfoort RD Nieuwe projectie (EPSG: 28992), die we ook zullen gebruiken in ons project. Onder de projectie kan je kiezen waar in het Lagenpaneel de laag moet worden toegevoegd:
- Standaard
- Boven: voegt de laag toe bovenaan het Lagenpaneel
- Onder: voegt de laag toe onderaan het Lagenpaneel
- Welke kleur heeft de vegetatie?
te klikken in de toolbar.5. Bekijk een hoge resolutie hoogtekaart
Via de PDOK Services plugin kunnen we ook digitale hoogtemodellen met hoge resolutie van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) toevoegen. We kunnen kiezen tussen digitale oppervlaktemodellen (DSM), die alle natuurlijke en door de mens gemaakte objecten bevatten, of digitale terreinmodellen (DTM), die de hoogte van het terrein weergeven.
1. Zoom in op je favoriete locatie.
2. Ga naar de PDOK Services plugin en voeg de 0.5m Digital Surface Model (DSM) in WMTS formaat.
en klik op enkele objecten om de hoogte af te lezen in het Identificatieresultatenpaneel.
6. Laat maar zien: inwoners in gemeenten
Deze oefening gaat over het maken van kaarten op basis van data. Demografische data, in dit geval. Op basis van een vrij downloadbaar bestand van het CBS, waarin een groot aantal variabelen per gemeente is opgenomen, kan je allerlei zaken in een kaart weergeven. Dat maakt soms hele mooie ruimtelijke patronen. Het is een van de eerste dingen die je met GIS leert: het opmaken van vectordata op basis van attributen.
Op de usb-stick staat een GeoPackage met de naam wijkenbuurten_2022_v1.gpkg. Dit bestand is onderdeel van een zipfile die je kunt downloaden van:
https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/nederland-regionaal/geografische-data/wijk-en-buurtkaart-2022
6.1. Aantal inwoners
1. Open het gemeentebestand van het CBS (wijkenbuurten_2022_v1.gpkg; de laag gemeenten).
2. Klik je met rechts op de laagnaam in dat Lagen paneel, dan opent een menu met allerlei opties.
3. Kies voor Attributentabel openen.
Er opent zich nu een soort spreadsheet met allerhande gegevens die het CBS over de gemeenten heeft samengesteld.
Je ziet daar waarschijnlijk heel veel cellen met -99999999, en je ziet ook een kolom genaamd 'water'. De kaart van Nederland die je zag bevat namelijk ook watervlakken per gemeente, zoals in de Waddenzee, of het IJsselmeer.
Laten we dat water eens negeren, dat doen we met een Filter.
4. Rechtsklik weer op de laagnaam en klik op Filteren...
Op dat moment opent zich een Querybouwer. Dit is een instrument dat je op meerdere plaatsen in QGIS tegen kunt komen. Je maakt met dit instrument een query (vraag) en krijgt een resultaat. Links staan alle kolomnamen (velden) en rechts kun je de waarden ophalen de in een kolom aanwezig zijn. In dit geval willen we alleen objecten zien die geen water zijn; de kolom "water" moet dus de waarde 'NEE' hebben:
5. Gebruik dubbelklik om de query te schrijven:
"water" = 'NEE'
en klik op OK
Je ziet dat de watervlakken verdwenen zijn, die voldoen immers niet meer aan de query-voorwaarde.
6. Open nu nog eens de attributentabel en bekijk de veranderingen.
7. Rechtsklik op de laagnaam en kies Eigenschappen
Er opent zich een groot menu waarin je heel veel 'eigenschappen' van de dataset kunt bekijken en bewerken.
Het derde tabje aan de linkerzijde is Symbologie. Daarin wordt geregeld op welke manier deze laag wordt weergegeven.
Standaard staat deze op Enkel symbool: alle objecten uit de dataset worden op dezelfde manier weergegeven in het kaartvenster. Dat zie je ook, de hele kaart heeft dezelfde kleur.
Als eerste gaan we werken met een graduele verdeling: op basis van aantallen gaan we een kleurenkaart (choropleet) maken.
8. Trek het pull-downmenu bovenaan dit venster (waar 'Enkel symbool' staat open, en selecteer Gradueel.
Nu kun je aangeven op basis van welk veld in de attributentabel je dit laat zien. We willen hier het aantal inwoners zichtbaar maken.
9. Kies in de Waarde regel voor aantal_inwoners.
10. Druk vervolgens op Classificeren. QGIS maakt nu een indeling in een aantal klassen (hier: 5) volgens een bepaalde Modus (hier: Gelijk aantal). Er verschijnt een soort legenda in het venster.
11. Door rechtsonder op Toepassen of OK te drukken wordt deze legenda toegepast op de kaart.
Bewonder je resultaat...
Sla nu je werk op, want dat gaat in QGIS weer net even anders dan je misschien gewend bent.
Alle wat je zojuist gedaan hebt, doe je in een zogeheten project.
12. Klik linksboven in het menu Project op Opslaan als..., of klik op het diskette-icoon. Sla het project op in een map naar keuze en met een naam naar keuze. Let op, je slaat niet de data op, die is namelijk al ergens opgeslagen. Je slaat in het project alleen de verwijzing op waar de data staat die bekijk en de manier waarop je dit bekijkt.
6.2. Grens-keten
We hebben zojuist een heel eenvoudige visualisatie gedaan. Op die basis kun je enorm veel aanpassen. Je kunt andere kleuren kiezen, je kunt labels laten zien, kiezen voor een andere vlakvulling, nu hebben een effen kleur per vlak, maar dat ook heel iets anders worden. In de vorige oefening hebben we de waarde van één veld (ook wel attribuut genoemd) gebruikt om te visualiseren, maar ook daar kun je volledig in variëren.
De gemeente Den Bosch wil bij wijze van stunt graag dat alle inwoners op de grens van hun buurt gaan staan, hand in hand, om zo een hele keten te vormen. Maar, lukt dat wel in alle buurten? Wonen overal wel genoeg mensen om hand in hand een keten te vormen? Met andere woorden, wat is de bevolkingsdichtheid per meter buurtgrens?
Dan hebben we dus aantal inwoners nodig per buur en de lengte van de buurtgrens, dus de omtrek. Maar dat veld staat niet in de CBS-data. Gelukkig is GIS, en dus ook QGIS, gemaakt om mee te rekenen.
1. Open uit het CBS bestand de laag buurten en pas daar het volgende filter op toe:
"gemeentecode" = 'GM0796'
Hiermee blijven alleen de buurten uit 's-Hertogenbosch over.
2. Rechtsklik op de laag, ga naar Eigenschappen en dan naar Symbologie
3. Kies voor Gradueel en kik bij Waarde, helemaal aan de rechterkant op de knop met
het epsilon teken.
Nu opent een nieuw instrument, de expressie bouwer. Deze lijkt op de query bouwer van het filter, maar is nog uitgebreider en krachtiger, doordat je heel veel functies kunt gebruiken. De expressie bouwer is je grote hulp en maakt QGIS enorm veelzijdig.
4. De middelste kolom in de expressiebouwer bevat veel verschillende functies voor het bouwen van de expressie. Bovenaan die kolom is een zoekveld. Begin hier perimeter (Engels voor omtrek) in te typen. Je houdt steeds minder resultaten over.
Rechts zie je dan beschrijvingen van de functies. Kies voor $perimeter. Deze geeft per object de omtrek als resultaat.
5. Klik je expressie bij elkaar zo dat het resultaat het aantal inwoners per meter omtrek is:
"aantal_inwoners"/ $perimeter
en druk dan op OK
6. Klik op Classificeren zodat QGIS gaat uitrekenen welke waarden allemaal mogelijk zijn voor de nieuwe expressie en welke klassen-verdeling daar bij hoort.
Optioneel: je kunt trouwens handmatig de klasse-indeling aanpassen naar een verdeling die jij begrijpelijk vindt. En dan je kunt ook de legenda-namen aanpassen: dubbelklik op een van de getallen in de kolom Waarden en pas de ondergrens en bovengrens aan. Doe hetzelfde bij de kolom Legenda en vul daar iets leesbaars in.
6.3. En dan nu op kaart
Nu hebben we in QGIS een leuke weergave gemaakt van data en dat wil je graag delen met je vrienden, toch?
Oké, dan maken we er even snel een afdrukbare kaart van met een titel en een legenda en dat soort dingen.
2. Je kunt nu een naam invoeren voor de afdruk-layout, handig als je deze later wilt herkennen of leeg laten
Er opent zich nu een nieuw venster, het Lay-out venster. Dit kun je zien als een apart stukje software binnen QGIS, met eigen vormgeving, eigen menu's en eigen opties. We gaan er nu snel door heen.
3. Kies boven in de menubalk bij Item toevoegen voor Kaart toevoegen. Nu kun je met de cursor een rechthoek maken op het lege vel. In die rechthoek wordt je kaart getoond.
4. Zoek in de knoppenbalk links naar de knop Inhoud item verschuiven, klik die aan, klik op het kaartje van de stad en zoom rustig in of uit (muiswiel, en ctrl-muiswiel) zodat de afbeelding beter past in je frame.
5. Voeg op dezelfde manier andere items toe zoals een label (een tekstlabel voor de titel), een Noordpijl, en eventueel een schaalbalk.
6. Voeg ook een legenda toe.
Je ziet dan dat QGIS alle lagen uit je project toevoegt aan de legenda. Mocht je nog andere lagen, bijvoorbeeld uit een andere oefening in je project hebben, dan is dat niet per se wat je wilt. Dat kun je aanpassen door in je QGIS project die lagen te verwijderen, of in je Lay-out bij Item-eigenschappen van de legenda het vinkje bij Automatisch bijwerken uit te zetten en dan daar de lagen te verwijderen (rode -teken).
Het werkt trouwens het beste om zoveel mogelijk aanpassingen in het QGIS project te doen en de allerlaatste finetuning in de Lay-out.
7. Ten slotte, niet vergeten, een tekstblokje met daarin je bronvermelding en natuurlijk je eigen naam.
En, omdat je trots bent dat je dit met QGIS gemaakt hebt, vermeld je ook QGIS als gebruikte software.
8. Gebruik de 
knop om het eindresultaat naar PDF formaat te exporteren. Ja kan de standaardinstellingen gebruiken.